kirei_na YM

Jumat, 27 November 2009

Midabdabin Basa Bali



Olih Djelantik Santha
Akéh sampun para sujanané sané midabdabin basa Baliné pinaka bahasa ibu. Wénten pasantian, maosin pustaka Ramayana, Brathayuda, miwah ngawi gita sekar alit, sekar madya, miwah sekar agung. Punika kanggén kembulan tembang masolah, sakadi arja, drama gong, bondrés, mangda polih mahbahang lan nyobyahang basa Baliné.
Nanging akéh taler sané amung wikan mrotés, maosang basa Bali piodal, kolot, kirang gaul, nénten demokratis, kirang égalitér. Mawinan metu rerikrikan para kawiné nincapang pakibeh kekawianné saking Basa Bali Purwa ka Sastra Basa Bali Anyar (Modéren).
Pangaptiné boya ja sios, gumanti kanggén sarana nuldulin kahyun para janané, sané oneng mamaos, ngarya sastra, puisi, crita cendet, gancaran, lan novél sané nganggén basa Bali, nganutin aab jagaté tan bina sakadi Sastra Indonesia Angkatan 45, sané kapucukin olih Chairil Anwar, sané bébas, sané nénten kapekek antuk pakem, lan guru lagu.
Ngawit mijil sesuratan roman Nemoe Karma pakaryan Wayan Gobyah warsa 1931, muah puisi basa Bali pakaryan Suntari Pr warsa 1959, manut Bapak Dr. I Nyoman Darma Putra, M.Litt., dosen Fakultas Sastra Unud kanggén uger pamungkah lawang ngawit kawastanin sastra basa Bali anyar, matetujon mangda basa Baliné tetep ajeg, lan nglimbak.
Wangun Sastra Bali Anyar punika, napiké sané mawasta puisi utawi novél, crita cendet, mabuat pisan kanggén médayang majeng Satra Bali Purwa, sané sampun kaloktah. Nanging majeng ring para jana panutur basa Baliné siosan sané kaperluang wantah basa Bali punika kanggén nutur, mabaosan, boya ja antuk matéori kémaon, nanging praktik. Napi malih minat baca para janané ring Bali setata nguredang santukan argan buku sayan munggah.
Galahé puniki sujatinné marupa kalangan becik kanggén para pragina arja, lagu pop Bali, jaga nerapang basa Bali sané becik, gaul, secara lisan nanging manut tata titi tata basa, basa Bali. Munguing Sang Rakawi gumanti sampun nyobyahang basa Bali antuk ngawi karya sastra mabasa Bali. Manawi wau Bali Post, majalah Buratwangi, Canangsari, Satua sané purun ngrugi dados caru ngicén galah para pangawiné ngétakang pangrupak, ngulik sastra basa Bali mangda ajeg.
Mangda basa Baliné prasida ajeg kanggén antuk panuturnyané, patutipun krunané setata kawerdiang, kawewehin antuk kruna basa Bali anyar nganutin aab jagat sakadi mangkiné.
Sané pinih ajeng madué galah lan wibawa numbuhang kruna basa Bali anyar wantah sang sujana sané pascat ring ilmu lan teknologi manut wewidangannyané, kadukung antuk sang amawa rat gumanti mangda kayun nyobyahang kruna-kruna basa iptek punika.
Ngadopsi kruna-kruna saking basa siosan patuté wénten ugernyané, sinalih tunggil kruna
punika yukti-yukti durung wénten artosipun pateh sakadi kruna sané sampun wénten ring basa Baliné. Kruna sané kabaliang punika patut nganutin Tata Basa Basa Bali.
Mangda nénten sakoda-koda. Yéning wénten kruna-kruna basaBaliné sané durung ketah, utawi durung mungguh ring Kamus Basa Bali, ngiring wewehin saha sobyahang, mangda “populer”.
Kaptiang wénten pangamat utawi Kritikus Sastra, sakadi H.B. Yassin ring basa Indonesia, utawi Bapak Nyoman Oka alias Nang Lecir sané sering ngicén kritik indik basa Bali ring Bali Post rihin (warsa 1980-an). Sejaba Lembaga Bahasa, utawi Lembaga Pendidikan pormal (sekolah), sang yayah rena taler patut ngawitin ngurukang anaké alit mabaos basa Bali, saking wau embas sangkaning intuisi, mawasta bahasa ibu. Sampunang mabading sadaweg raré nganggén basa Indonésia, utawi Inggris, ring SD wau kajahin basa Bali, sinah krasa méweh.
Indayang pidénin, pinaka conto napi rincian wastan bebagian wit kelapané?
Yén basa Indonésianne: akar, kayu kelapa, pelepah, daun kelapa (muda, tua, kering), tongkol kelapa, seludang, kelapa muda, kelapa tua, sami kantun nganggén basa kelapa
Yéning basa Balinne: akah, séhséh, papah, busung, slépan, danyuh, danggul, paangan, bangsah, kloping, bungsil, klungah, kuud, nyuh, tapis, pijer, sami sampun tegep.
Kawiaktianné kakirangan basa Baliné amung ring basa Ilmu Pengetahuan lan Teknologi, santukan dumun sarjana Iptek durung wénten. Sios ring mangkin sarjana ring Bali sampun akéh nglikub makudang ilmu sekadi ekonomi, kedokteran, teknik, Fisika, muah sané siosan. Ngiring mangkin tegepin antuk basa Iptek manut wewidagannyané suang-suang, rarisang wewehin, santukan basa sané becik wantah sané maurip, sané setata tumbuh, nanging nénten ngawag-awag. Punika sané kawastanin ngajegang basa Bali.
Sané wenang ngiwang patutang wantah sang guru basa Bali, sané sampun polih pendidikan guru basa Bali, kasudi ngicén ajah-ajah ring sekolahan saking taman kanak-kanak ngantos ka universitas. Ngiring kawitin mabasa Bali saking kulawargan i ragané suang-suang.

1 komentar:

  1. Indah, unik. Oh ia apakah rakyat bali ngerti semua ttg tulisan itu?

    BalasHapus